Πέμπτη 13 Μαρτίου 2014

Ο μονοδιάστατος άνθρωπος και η αναζήτηση της κυριαρχίας στο καπιταλιστικό σύστημα

Οι θεωρητικοί της Σχολής της Φρανκφούρτης ασχολούνται με την κυριαρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας επί των μελών της.Το καπιταλιστικό σύστημα εξαναγκάζει,τυφλώνει,χειραγωγεί τους ανθρώπους σε τρία πεδία.Αυτά είναι : ο εργαλειακός λόγος,η σύγχρονη μαζική κουλτούρα/ο μονοδιάστατος πολιτισμός και η ανάπτυξη ενός τύπου προσωπικότητας που όχι μόνο ν'αποδέχεται αλλά και  ν'αποζητά την κυριαρχία.
Οι θεωρητικοί λοιπόν αυτής της σχολής πιστεύουν ότι το κυρίαρχο πρόβλημα της κοινωνίας είναι η ενσωμάτωση του ατόμου σε αυτή κάτι που γίνεται μέσω του πολιτισμού.Οι σύγχρονες κοινωνίες αφαιρούν από τον άνθρωπο τις δημιουργικές του ικανότητες μέσω της μαζικής κουλτούρας.Σύμφωνα με τον Μαρκούζε υπάρχουν οι ψευδείς ή πλαστές ανάγκες.Αυτές συνιστούν στρέβλωση της αληθινής μας φύσης."Να αναπάυεσαι,να διασκεδάζεις,να δρας και να καταναλώνεις όπως όλοι οι άλλοι,να αγαπάς και να μισείς ό,τι αγαπούν και μισούν οι άλλοι.αυτό στο μεγαλύτερο μέρος είναι ανάγκες πλαστές" Μαρκούζε 

Έτσι η πραγματική μας ανάγκη για ελευθερία επιλογών περιχαρακώνεται από τη πλαστή ανάγκη να έχουμε στη διάθεση μας είκοσι διαφορετικά είδη απορρυπαντικών από τα οποία μπορούμε να διαλέγουμε.
Ευρύτερα η πραγματική μας ανάγκη για γνήσια επικοινωνία και ελευθερία του λόγου εκφυλίζεται από τη πλαστή ανάγκη ενός φθηνού πλουραλισμού στη πληροφόρηση με τα διάφορα συγκροτήματα τύπου να εκδίδουν πολλές,διαφορετικές αλλά εξίσου ανούσιες και κενές νοήματος εφημερίδες και περιοδικά.

Ο Αντορνο υποστηρίζει οτι το υπάρχον κοινωνικό σύστημα συνεχίζει να γεννά την οικονομική ανασφάλεια.Αυτό συμβαίνει γιατί η αίσθηση της ανασφάλειας είναι αναγκαίο επακόλουθο οποιουδήποτε συστήματος.Έτσι,επιστρατεύεται ο μαζικός πολιτισμός που παράγει υποκατάσταστα ώστε να υπάρχει μια ψευδής αλλά αποτελεσματική αίσθηση ασφάλειας.

Αυτό επιτυγχάνεται με δύο τρόπους.Ο πρώτος έχει να κάνει με τη τυποποίηση των πολιτιστικών προιόντων.Όλες οι εκφάνσεις της μαζικής κουλτούρας προβάλλουν η καθεμία με το δικό της τρόπο την αίσθηση του οικείου και του ασφαλούς.Τα διάφορα σενάρια,οι στίχοι των τραγουδιών μοιάζουν στις γενικές τους γραμμές τόσο πολύ μεταξύ τους ώστε να μπορούν να εναλλάσσονται χωρίς ουσιαστικές αλλαγές στο εκπεμπόμενο μήνυμα.Ταυτόχρονα όμως τα κατ'ουσίαν τυποποιημένα προιόντα του μαζικού πολιτισμού επικαλύπτονται μ'ένα λούστρο πλαστής ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας,δημιουργώντας την εντύπωση ότι όντως υπάρχει ελευθερία επιλογών και πρωτοτυπία νοήματος.Έτσι έχουμε τελικά την "ελευθερία" να διαφωνούμε για το πιο λαικό σουξέ είναι κατά τη γνώμη μας καλύτερο,για το ποια ποδοσφαιρική ομάδα παίζει καλύτερα,χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι διαφωνούμε για τετριμμένα ζητήματα,για επιφανειακές και ανούσιες διαφορές,οι οποίες δε κρύβουν παρά την ίδια γκρίζα ομοιομορφία η οποία απλά μας παρέχει την αίσθηση της ψευδούς ασφάλειας.Ο δεύτερος τρόπος είναι η καλλιέργεια μιας εξίσου ψευδούς ασφάλειας για τη δύναμη που δήθεν διαθέτουμε στη ζωή μας,για την αξία που ασκούμε στα πράγματα πχ.ζώδια.Για τους θεωρητικούς της Σχολής οι υψηλότερες μορφές τέχνης είναι περίπου αυτές που δημιουργήθηκαν το 17ο-19ο αι.Αυτά τα έργα με τη τελειότητα και την ισορροπία της μορφής τους ήταν σε θέση να παρέχουν ένα εναλλακτικό όραμα στην υπάρχουσα πραγματικότητα.Πέρα από προιόν ανθρώπινης πραγματικότητας είναι και εκφράσεις κριτικής(διπλή υπόσταση τέχνης) πχ.Μοτσαρτ.

Η κυριαρχία δεν είναι απλώς ενσωματωμένη στην όλη πολιτιστική βιομηχανία αλλά απαιτείκαι μια συγκεκριμένη οικοδόμηση της προσωπικότητας στο καπιταλιστικό σύστημα που όχι μόνο να την αποδέχεται αλλά και να την αποζητά.Στο θέμα αυτό οι θεωρητικοί της Σχολής χρησιμοποιούν κατα κόρον την ψυχαναλυτική θεωρία.
Ο Μαρκούζε χρησιμοποιεί τις γενικές αρχές της φρουδικής θεωρίας, την σεξουαλικότητα για να υποστηρίξει (ανάμεσα σε άλλα) ότι κάποιος βαθμός απώθησης και καταπίεσης είναι αναγκαίος για τη λειτουργία της κοινωνίας.Σύμφωνα με τον Φρόυντ το γεγονός ότι απωθούμε κάποια ένστικτα μας καθημερινά σημαίνει ότι ο πολιτισμός οδηγεί κατ'ανάγκη στην δυστυχία.Αν προσπαθούσαμε ωστόσο να ικανοποιούμε όλες μας τις επιθυμίες σεξουαλικές και μη όπως και όποτε αυτές εμφανίζονταν τότε ο πολιτισμός θα κατέρρε εν μια νυχτι.Είμαστε επομένως υποχρεωμένοι να πειθαρχούμε και να διαθέτουμε αυτοσυγκράτηση ούτως ώστε να υπάρχει κάποια τάξη.Για τον Φρόυντ αυτό ισχύει σε όλες τις κοινωνίες.
Ο Μαρκούζε όμως υποστηρίζει ότι η απώθηση και η καταπίεση ποικίλλουν ανάλογα με το είδος της κοινωνίας.Για παράδειγμα στα πρώιμα στάδια του καπιταλισμού τ΄απαιτούμενα επίπεδα απώθησης είναι υψηλά.Στον ώριμο όμως καπιταλισμό η δραματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σημαίνει ότι τα υψηλά επίπεδα απώθησης και καταπίεσης δεν είναι πλέον απαραίτητα.Επομένως η πλεονάζουσα απώθηση που καταλέιπεται χωρίς να είναι πλεον αναγκαία για τη διατήρηση της κοινωνίας δημιουργεί εντάσεις.Οι εντάσεις αυτές μπορούν να διοχετευθούν στη προοπτική της κοινωνικής αλλαγής και στην απεργαλειοποίηση του κόσμουο να βλέπω τον κόσμο εργαλειακά σημαίνει ότι βλέπω μόνο τα μέσα ώστε να επιτύχω τους στόχους μου,ο εργαλειακός λόγος είναι μέσο χειραγώγησης των μαζων στο καπιταλιστικό σύστημα,ένα από τα τρία στάδια που δεν ανέπτυξα).
Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να φτάσει στο σημείο ώστε ν'αντιμετωπίζει τον κόσμο όχι εργαλειακά αλλά για την ικανοποίηση και την απόλαυση που του παρέχει.Ολόκληρο το σώμα γίνεται έτσι ερωτικό,πηγή και εστία απόλαυσης.Ωστόσο το σύστημα είναι ικανό να χειραγωγεί αυτή τη τάση με σκοπό τη δική του αναπαραγωγή μέσω του μηχανισμού της καταπιεστικής μετουσίωσης.Αυτή μας πείθει να ικανοποιούμε τις επιθυμίες μας με τρόπους που να είναι χρήσιμοι στο σύστημα.
Γι'αυτό όλα τα προιόντα που διατίθενται στην αγορά σχετίζονται έμμεσα με το σεξ.Με το τρόπο αυτό η εμπορευματοποίηση του σεξ αξιοποιείται για τη συνεχή αύξηση των πωλήσεων ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί ως υποκατάστατο της σεξουαλικής ηδονής.Είναι το καινούργιο όπιο των μαζών.Έτσι συνολικα μια δυνάμει επικίνδυνη εξέλιξη στο πεδίο των ανθρώπινων αναγκών αποβαίνει και πάλι προς όφελος του συστήματος.