Τετάρτη 28 Αυγούστου 2013

Κρίση νομιμότητας και κρίση νομιμοποίησης του σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους.

 Η κρίση του σύγχρονου αστικού κράτους έχει μια σημαντική νομικοπολιτική και πολιτειολογική διάσταση.

Εάν η οικονομική κρίση που μαστίζει τα κράτη της εποχής μας ,είναι ιδιαίτερα έκδηλη στ αστικά κράτη δεν αποτελεί παρά μια όψη της γενικότερης κρίσης που περνάνε δηλαδή μια οξεία κατάσταση συμπύκνωσης κ έντασης των αντιθέσεων σε όλα τα επίπεδα της κρατικά οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης.
 Άλλωστε το πολιτικό σύστημα δεν είναι μια απλή αντανάκλαση του οικονομικού.
Όταν πάντως γίνεται λόγος για την κρίση του καπιταλιστικού κράτους,
αυτή νοείται βασικά σαν κρίση εξουσίας.

Η κρατική/πολιτική εξουσία,για να υπάρξει σαν τέτοια,πρέπει εξ’ορισμού,άσχετα από το εκάστοτε κοινωνικοοικονομικό και ταξικό της υπόβαθρο,να έχει την ικανότητα αποτελεσματικής επιβολής,δηλαδή να μπορεί να κάμψει,ακόμα και με τη βία,κάθε άλλη θέληση ή δύναμη που της αντιτίθεται.
Θεμελιακό γνώρισμα κάθε κρατικής εξουσίας είναι ότι έχει το μονοπώλιο του καταναγκασμού.
Αυτό σημαίνει ότι το κράτος δε δέχεται άλλη βία εκτός από αυτή που ασκεί το ίδιο.

Η κρατική εξουσία οργανώνει με κανόνες δικαίου τον τρόπο άσκησης της.

Υπό αυτό το πρίσμα είναι οργανωμένη βία.
Έτσι γίνεται μια (τυπικά)νόμιμη εξουσία καθιδρύοντας μια συγκεκριμένη νομιμότητα.

Η κρατική εξουσία επιδιώκει να εξασφαλίσει ένα μινιμουμ συναίνεσης,συγκατάθεσης και αποδοχής των εξουσιαζομένων οπότε και νομιμοποιείται(ουσιαστικά),
αναγνωρίζεται δηλαδή ως δικαιούμενη να διατάζει και να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση.
Μία εμπλοκή σ’ένα από αυτά τα δύο τελευταία επίπεδα λειτουργίας της κρατικής εξουσίας είτε στο επίπεδο της νομιμοποίησης είτε στο επίπεδο της νομιμότητας δεν αποτελεί κρίση εξουσίας όπως επίσης και η οικονομική κρίση δεν αποτελεί κρίση εξουσίας.
Κρίση εξουσίας στην κυριολεξία πρέπει να θεωρηθεί ότι υπάρχει όταν θίγεται ο σκληρός πυρήνας του κράτους 
δηλαδή ο μηχανισμός καταναγκασμού και διακυβεύεται η ικανότητα της αποτελεσματικότητας του.
Πάντως τόσο η οικονομική κρίση όσο και η κρίση νομιμοποίησης και νομιμότητας μπορούν να προκαλέσουν την κρίση εξουσίας.
Το αστικό κράτος της εποχής μας δεν εξαντλείται στο μηχανισμό καταναγκασμού και καταστολής.
Όπως έχει επισημάνει και ο Γκραμσυ το κράτος είναι το σύνολο των πρακτικών και θεωρητικών δραστηριοτήτων μέσω τον οποίων η άρχουσα τάξη διατηρεί και επιβεβαιώνει την κυριαρχία της και παράλληλα η επιτυχημένη ενεργητική συγκατάθεση των κυβερνωμένων.
Ο καταναγκασμός είναι φυσικά ένα βασικό μέσο για την άσκηση εξουσίας αλλά δεν είναι επαρκές.Γίνεται επαρκές όταν συνδυαστεί με τη πειθώ.
Γι αυτό οι κρατούντες προσπαθούν ταυτόχρονα και να πιέσουν αλλά και να πείσουν.
Στις πρακτικές αυτές έχουν αναφερθεί φιλόσοφοι από τον Πλάτωνα μέχρι τον Μακιαβέλλι αλλά και τον Ρουσω.

Με λίγα λόγια το κράτος για να καταπιέζει μ επιτυχία πρέπει και να μπορεί να πείθει με επιτυχία γιατί δε μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ένα μινιμουμ λαικής αποδοχής και προσχώρησης.
Γι’αυτό και οι κρατούντες επιδιώκουν την λαική συναίνεση. (consensus).
Με την απόκτηση αυτής μπορούν να κάνουν αποδεκτή κ έτσι να νομιμοποιήσουν αλλά και να μονιμοποιήσουν την εξουσία τους.

Έτσι το μονοπώλιο του καταναγκασμού αποβαίνει στο μονοπώλιο της νομιμοποιημένης φυσικής βίας (Βεμπερ).

Εάν κινδυνεύει να χάσει την ικανότητα να επιβάλλεται τότε υπάρχει κρίση εξουσίας.
Εάν κινδυνεύει να χάσει την πειθώ τότε έχουμε κρίση νομιμοποίησης,κρίση που ανάγεται στην απώλεια της ιδεολογικής κυριαρχίας της άρχουσας τάξης.

Όπως υποστήριξε ο Γκραμσυ    κράτος = πολιτική κοινωνία + ιδιωτική κοινωνία.
Ενώ λοιπόν η λεγόμενη πολιτική κοινωνία δηλαδή το κράτος ως καταπιεστικός κατασταλτικός μηχανισμός καταναγκασμού λειτουργεί κυρίως με την βία,η ιδιωτική κοινωνία λειτουργεί κυρίως με την ιδεολογία δηλαδή με τρόπο όχι καταπιεστικό αλλά πειστικό ή παρα-πειστικό διαθέτοντας προς τούτο ποικίλλους μηχανισμούς όπως τα σχολεία,την εκκλησία,την οικογένεια,τα συνδικάτα,τα πολιτικά κόμματα αλλά και τα μμε,
Όλοι αυτοί οι θεσμοί της ιδιωτικής κοινωνίας που παράγουν consensus εμφανίζονται μεν συνήθως ως ιδιωτικοί αλλά στην ουσία αποτελούν εστίες εξουσίας,είναι τμήματα μιας ευρύτερης ολοκληρωμένης κρατικής λειτουργίας.

Εάν η κυρίαρχη τάξη καταφέρει τα παραπάνω τότε δεν είναι απλά κυρίαρχη αλλά διευθύνουσα.

Έτσι εάν διατηρήσει τα δύο αυτά χαρακτηριστικά τότε η κυριαρχία της θα έχει βιωσιμότητα.
Άρα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η κρατική εξουσία εδραιώνεται όταν ασκείται συνδυασμένα και με τον καταναγκασμό των εξουσιαζομένων και με τη συναινεσή τους.

Η απώλεια αυτής της διευθυντικής ικανότητας αποτελεί σύμπτωμα οργανικής κρίσης και δείχνει ότι η κυριαρχία της συγκεκριμένης τάξης έπαψε να είναι βιώσιμη.
Πρόκειται για μια δομική κρίση που διαπερνάει όλους τους κρατικούς μηχανισμούς.
Γεγονός που είναι λογικό εφόσον το σύγχρονο κράτος χαρακτηρίζεται από τη συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα στις κυρίαρχες,κυριαρχούμενες τάξεις που ενυπάρχουν σ αυτό.

Η κρίση λοιπον του αστικού κράτους είναι μια τέτοιου είδους κρίση νομιμοποίησης της πολιτικής ηγεμονίας της κυρίαρχης τάξης. 

Για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής αναζητούνται επιτήδειες μεθοδεύσεις για την απόκτηση ή την απόσπαση της συγκατάθεσης έστω και εκβιαστικά.
Έτσι όμως νοθεύονται ή διαστρεβλώνονται οι θεσμοί της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας και η κρίση νομιμοποίησης γίνεται κρίση νομιμότητας.

Με την κοινωνικοοικονομική εξέλιξη αλλοιώθηκε σταδιακά η σημασία και η αποτελεσματικότητα των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Η ολοένα μεγαλύτερη συσσώρευση και εντονότερη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου,η διαμόρφωση των παραγωγικών δυνάμεων σε διαστάσεις μεγάλων μονοπωλιακών,εθνικών,πολυεθνικών επιχειρήσεων αχρήστευσε τους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς.

Για τη ρύθμιση της παραγωγικής διαδικασίας έγινε απαραίτητη η έντονη και μόνιμη παρέμβαση της κρατικής εξουσίας.Η κλασσική όμως δομή και λειτουργία της φιλελεύθερης δημοκρατίας δε φαίνεται να προσαρμόζεται στις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.Η λειτουργία του κοινοβουλίου είναι συχνά αλυσιτελής,η διάκριση των εξουσιών υποχωρεί μπροστά στη τάση για ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας,τ ατομικά δικαιώματα περιστέλλονται ή αναστέλλονται,η άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων υποβάλλεται σ ελέγχους.
Όλα αυτά τα νομικοπολιτικά φαινόμενα είναι συμπτώματα κρίσης νομιμότητας του σύγχρονου αστικού κράτους.

Η εξαλλαγή των πολιτικών θεσμών δεν αποτελεί μια ανάγκη για προγραμματισμό και ελέγχου της οικονομίας όπως υποστηρίζει η τεχνοκρατική αντίληψη αλλά είναι ξεκάθαρα σύμπτωμα μιας βαθύτερης κρίσης που ξεκινάει από τη θεμελιώδη και ολοένα εντεινόμενη αντινομία της σημερινής κοινωνίας,την αντίθεση δηλαδή ανάμεσα στη κοινωνική υφή των σύγχρονων μέσων παραγωγής και στην ιδιωτική μορφή της ιδιοκτησίας τους.

Η κρίση νομιμότητας εκδηλώθηκε στο επίπεδο των θεσμών της αστικής δημοκρατίας κυρίως μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο,όταν οξύνθηκαν οι ταξικοί ανταγωνισμοί,με το πέρασμα του μονοπωλιακού καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο.
Καθώς και με την ανάπτυξη και τις επιτυχίες του διεθνούς εργατικού κινήματος αλλά και την αποδέσμευση των λαικών στρωμάτων από την ιδεολογική και πολική επιρροή της αστικής τάξης,η ηγεμονία της άρχισε να κλονίζεται.

Υπό αυτό το πρίσμα άρχισε να διαμορφώνεται η έννοια του εσωτερικού εχθρού.

Καταρχήν οι θεσμοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας όχι μόνο δεν αποκλείουν τη συμμετοχή των αντιπολιτευτικών δυνάμεων στις πολιτικές διαδικασίες αλλά εφόσον εξακολουθούν να λειτουργούν διευκολύνουν την ιστορική τους άνοδο.

Ο εσωτερικός εχθρός δεν διαπράττει ποινικά αδικήματα,είναι πολιτικός και ιδεολογικός αντίπαλος.Διώκεται σαν επικίνδυνος επειδή ακριβώς δεν είναι δυνατό να διωχθεί ως ένοχος.Αυτό σημαίνει ότι η αντιμετώπιση του δεν είναι έργο των κατασταλτικών μηχανισμών της κρατικής εξουσίας.

Τα μέσα αντιμετώπισης του ποικίλλουν:
μπορεί να είναι πολιτικά,οικονομικά,στρατιωτικά,ψυχολογικά.
Ο εσωτερικός εχθρός διαφέρει από τον εξωτερικό στο γεγονός ότι βρίσκεται εξ ορισμού στη δεδομένη κρατική εξουσία και είναι έγκλειστος στο χώρο όπου αυτή ασκείται δηλαδή βρίσκεται εκτεθειμένος στο έλεος των κρατούντων.

Σε τελική ανάλυση ο εσωτερικός εχθρός είναι ο ταξικός εχθρός.
Ιδιαίτερα όμως στ' αστικά κράτη αυτός δεν αποτελεί μόνο την εργατική τάξη αλλά μεγάλο μέρος του πληθυσμού,Αυτό βέβαια οφείλεται στην εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος.

Έτσι δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο οι μάζες που αμφισβητούν την εξουσία ν αποτελέσουν εύκολα την πλειοψηφία.Με αυτό τον τρόπο είναι εύκολο ν αντιληφθεί κανείς ότι ο καθένας μπορεί να είναι εν δυνάμει εσωτερικός εχθρος.
Όπως έχει πει ο Μαρκούζε "ο εχθρός βρίσκεται μέσα στο σύστημα,είναι εκεί μόνιμα."

Πηγή : Φάκελος Σημειώσεων Δ.Χριστόπουλου καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας.

2 σχόλια:

  1. Ena sholio peri eleftheris agoras:
    H eleftheri agora , stirizomeni stin oikonomiki dynami (kerdi) eihe kai tha ehei panta domi pyramidas, diladi oi dynatoi kefaleouhika kathorizoun tous nomous tis . Η eleftheria tis loipon egkeitai stin eleftheria ton dynaton na dinoun kathe fora ton diko tous orismo stin idia tin agora. Den diafono oti h kratiki exusia einai aparetiti stin rythmisi ton kanonon tis agoras , alla to astiko kratos einai apla h marioneta pou kineitai symfona me tous nomous afton pou orizoun tous nomous tis agoras. Kat epektasi h paragogiki diadikasia tis oikonomias kathorizetai apo ta monopolia kai oligopolia nai men symfona me tin zitisi kai tin prosfora alla analoga me tis ekastote synthikes tis kathe agoras pou drastiriopoiountai. O kratikos parevmatismos leitourgei otan to hreiastoun oi idioktites ton paragogikon meson i otan to astiko kratos theli na diksei to ''koinoniko' tou prosopo stin isoropisi tis agoras gia tin omali ekvasi tou kyklou ton kerdon.
    Einai evreos gnosto oti oi fileleftheres politikes ehoun odigisei se afximeni eisodimatiki anisotita,se ergasiaki anasfaleia kai se hrimatooikonomiki astatheia stis perissoteres hores kata kairous kai opou efarmostikan aftes oi politikes , meiothike h oikonomiki anaptyksi.

    Kata ta alla symfono me to arthro :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Πρέπει να αναφερθει πως συγγραφεας του κειμενου ειναι ο Αριστοβουλος Μανεσης

    ΑπάντησηΔιαγραφή